"แก้วจอมแก่น" เป็นเรื่องราวที่ทรงพระราชนิพนธ์ถ่ายทอดจากประสบการณ์ของ "สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี" ในขณะที่ยังทรงพระเยาว์บ้าง จากการจินตนาการของพระองค์เองบ้างประกอบกัน เป็นเรื่องราวของ "แก้ว" เด็กหญิงน่ารักวัยประมาณ 9 ขวบ อยู่ในครอบครัวที่อบอุ่น มีคุณพ่อ คุณแม่ที่รักใคร่เอาใจใส่ลูกๆ เป็นอย่างดี พี่สาวที่เรียนเก่ง คือ "พี่ไก่" ในวัยประมาณ 13 ปี ที่ใฝ่ฝันอยากจะเป็นครู และน้องสาวหนึ่งคนคือ "น้องเล็ก" ในวัยประมาณ 6 ปี ที่ชอบร้องเพลงเป็นงานอดิเรก

    แก้ว เป็นเด็กที่มีความร่าเริงแจ่มใส มีความมั่นใจในตัวเองมีความเป็นผู้นำและความคิดสร้างสรรค์ จึงกลายเป็นแก่นและซนในสายตาของผู้ใหญ่ และมักจะเป็นหัวโจกในหมู่พี่น้องและผองเพื่อนอยู่เสมอ นอกจากนี้แก้วยังเป็นเด็กที่รักสัตว์และชอบเลี้ยงสัตว์ ไม่ว่าจะเป็นหมา แมว ปลา อันแสดงถึงความเมตตาที่มีอยู่ในใจ แต่แก้วก็มักจะสร้างวีรกรรม ทั้งที่เป็นการทำดีบ้างและบางทีก็ทำให้ผู้ใหญ่ถึงกับส่ายหน้า แต่ก็ไม่มีใครโกรธแก้วได้ลงซักที ซึ่งเนื้อเรื่องมักจะแฝงสาระหรือข้อคิดที่ไม่หนักจนเกินไปสำหรับเด็ก ทั้งเรื่องของการเสียสละความมีน้ำใจและเห็นใจผู้อื่น และยังกล่าวถึงวัฒนธรรมที่ดีงามของชาวไทยอีกด้วย แม้เวลาจะผ่านพ้นไปหลายทศวรรษ คุณค่าอันงดงามทางปัญญาและอารมณ์ยังคงเด่นชัด ควรแก่การรับรู้เข้าใจของเยาวชนทั้งในปัจจุบันและในอนาคต